Oleh Ku Seman Ku Hussain
DASAR Kebudayaan Kebangsaan 1971 lahir daripada Kongres Kebudayaan Kebangsaan yang berlangsung pada 16 Oktober 1971 di Dewan Tunku Canselor Universiti Malaya. Kongres itu adalah adalah cetusan pemikiran Perdana Menteri Tun Razak Hussein. Beliau melihat ada kelompangan dalam kefahaman budaya dalam negara yang relatifnya baru merdeka.
Kelompangan dalam kefahaman budaya dibuktikan antaranya dengan tercetus tragedi rusuhan kaum yang berdarah pada 13 Mei 1969. Ini adalah tragedi konflik kaum yang paling besar dalam sejarah negara selepas merdeka. Dua tahun selepas tragedi 13 Mei, Tun Razak mencetuskan idea menganjurkan kongres kebudayaan bertaraf kebangsaan.
Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971 adalah acuan hidup bernegara, berbangsa dan berbudaya. Kaum-kaum yang tinggal di negara ini perlu faham adat bernegara, berbudaya dan hidup berbangsa. Tun Razak telah meninggalkan acuan tetapi malangnya ada yang tidak endah.
Bahasa dan budaya ibunda cuba diangkat ke taraf kebangsaan dan rasmi pula sifatnya. Inilah yang dikatakan tidak faham adat bernegara dan berbudaya di negara yang terasnya Melayu.
Dalam banyak gambar mengenai tragedi 13 Mei, antara yang paling menonjol ialah penyokong ekstrem sebuah parti politik bukan Melayu masa itu menjulang penyapu kemudian disusuli dengan teriakan menghina orang Melayu.
Penyapu mempunyai makna tertentu dalam budaya Melayu. Makna ini bukanlah menjadi rahsia malah semua kaum tahu bahawa orang Melayu lebih rela dipukul dengan kayu daripada dilibas dengan penyapu. Apabila menjulang penyapu dibaca secara semiotik, maknanya menjadi lebih besar dan bahaya.
Tun Razak tidak hanya melihat ketegangan antara Melayu dan Cina daripada sudut pandang politik semata-mata. Beliau juga melihat dari sudut ketidakfahaman pemikiran budaya. Inilah ketidakupayaan untuk memahami dan menghormati antara satu kaum dengan yang lain.
Maka tujuan kongres budaya terbesar itu untuk mengumpul sudut pandangan budaya sekaligus mencari garis sempadan antara budaya kaum asal dan pendatang dari luar lingkungan dunia Melayu di Nusantara. Kongres ini memberi penegasan pentingnya budaya kaum asal yang menjadi wajah pemikiran budaya yang mewakili negara ini.
Kongres yang dihadiri oleh lebih 1,000 peserta dan membincangkan lebih 60 kertas kerja yang menjurus budaya dan sosial oleh tokoh budaya dan ahli akademik. Pembentangan dianggap menyeluruh yang menyentuh semua aspek dalam kehidupan berbudaya di negara yang berbilang kaum ini.
Bagaimanapun setelah menghampiri setengah abad, Dasar Kebudayaan Kebangaan 1971 terpinggir daripada menjadi rujukan, dan ironinya oleh kerajaan sendiri apabila merancang sesuatu dasar pembangunan sosial dan ekonomi.
Ini adalah faktor utama yang membuatkan dasar ini menjadi kitab buruk yang tidak dipedulikan, apa lagi wujud oportunis yang menonjolkan budaya kaum masing-masing.
Media seperti televisyen dan radio misalnya terus memaparkan suatu yang bertentangan dengan perkara yang terkandung dalam Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971. Televisyen terutamanya semakin hilang kesopanan dan kesusilaan serta seni berbahasa.
Pemimpin politik Melayu sesetengahnya sibuk menjaga hayat politik dan membiarkan kerosakan-kerosakan ini berlaku di depan mata. Pasca PRU 14 adalah kemuncaknya – kenyataan akhbar menteri pun sudah ada dalam bahasa Cina dan Tamil.
Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971 sebenarnya sudah lengkap sebagai rujukan kebudayaan kebangsaan. Bagaimanapun dengan keadaan politik semasa negara ini di mana wujud parti berteraskan kaum, Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971 akan terus diketepikan.
Kerajaan menerusi Kementerian Pelancongan, Seni dan Budaya sudah merangka Dasar Kebudayaan Nasional 2018 sebagai penambaikan pada Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971. Menyiapkan Dasar Kebudayaan Nasional 2018 berganda sukarnya berbanding Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971.
Suara-suara yang mewakili kaum bukan Melayu begitu tertampil oleh sikap mereka terhadap budaya dan bahasa ibunda. Sementara kepada sesetengah pemimpin politik Melayu, hanya menjadi pengikut dan tukang angguk apabila kedudukan budaya Melayu diturunkan sedikit demi sedikit.
Sikap sesetengah orang Cina misalnya terhadap budaya dan kebahasaan jauh melampaui sikap sebahagian besar orang Melayu. Ini memberi gambaran kegelojohan cauvinis kaum tertentu menggunakan ruang dalam lanskap baharu politik pasca PRU 14 untuk menonjolkan budaya dan bahasa.
Bagaimanapun yang penting daripada Dasar Kebudayaan Nasional 2018 bukan sahaja penambahbaikan, tetapi iltizam politik untuk menjadikan dasar ini sebagai rujukan wajib semua pihak. Kalau ini tidak dapat dilakukan, dasar ini akan menjadi gajah putih. Kaum tertentu terus mendominasi dengan budaya ibunda – dari bahasa hingga sistem pendidikan.
Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971 yang dipinggirkan kemudian terus mati dalam kegelojohan materialisme, bergerak pantas mahu menjadi negara maju dan asakan yang kuat daripada cauvinis untuk menonjolkan budaya ibunda masing-masing. Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971 terbenam dan terus dikebumikan dalam tawar menawar politik Melayu yang kurang bijaksana.
Dasar Kebudayaan Nasional 2018 masih belum dimuktamat. Banyak perkara baharu yang terpaksa dimasukkan untuk disesuaikan dengan perubahan sosial dan politik – faktor utama yang menpengaruhi budaya di sesebuah negara. Bagaimanapun budaya Melayu dijadikan teras utama walaupun menerima budaya kaum-kaum lain yang tidak bertentangan dengan Islam.
Mana-mana budaya kaum lain yang tidak bertentangan dengan budaya Melayu dan agama Islam dianggap sebagai budaya kebangsaan. Sebenarnya tidak saja budaya bukan Melayu sahaja tetapi budaya Melayu juga yang bertentangan dengan Islam tidak dianggap budaya kebangsaan. Ini kerana Islam diangkat sebagai agama Persekutuan dalam Perlembagaan.
Mengambil kira pengaruh lanskap politik pasca PRU14, dijangka akan berlaku banyak perubahan lagi berbanding Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971. Pengaruh besar politik bukan Melayu pasca PRU 14 menjadi halangan untuk mengangkat wajah dan pemikiran budaya kebangsaan.
Tiga teras utama dalam Dasar Kebudayaan Kebangsaan 1971 iaitu berteraskan budaya Melayu, budaya yang tidak bertentang budaya Melayu dan budaya yang tidak bertentangan Islam mesti dikekalkan. Kalau ketiga-tiga teras ini diubah untuk disesuaikan dengan tuntutan politik bukan Melayu, dasar kebudayaan menjadi semakin tidak bermakna. (Utusan Malaysia 30 November 2020)
Author / Editor
